Dit debuut van Koleka Putuma (1993, Port Elizabeth), behalve dichteres ook theatermaakster, viel op. Er verschenen al vertalingen in het Spaans, Deens en Nederlands (deze laatste van Ludo Abicht). De gedichten, nu eens enkele regels dan weer pagina’s lang, beschrijven in confronterende beelden en telkens andere registers de maatschappelijke realiteit van Putuma’s geboorteland Zuid-Afrika. Treffende uitspraken, bv. 'Mijn moedertaal / zit als een allergie in mijn keel' staan tegenover bombast als 'maden schuimbekten van de verhalen'. Onderwerpen zijn o.a. knellende traditionele waarden, de nasleep van de Apartheid en de vorming van een nieuwe elite, die ook al vuile handen maakt. Het centrale thema, deels in de vorm van vragen en beschuldigingen maar ook humor (van ironie tot sarcasme), is dat van identiteit, op het gebied van politiek, seksualiteit, kleur en religie. Het resultaat is een zowel rauwe als intieme, aansprekende poëzie, die bij vlagen vervoert en in elk geval een eigen geluid laat horen: 'alsof de wolven in onze monden zaten / en alle vlees en beenderen verslonden'. Ondanks de open en aansprekende toon zal de gemiddelde lezer dit geen gemakkelijk werk vinden. Actueel en belangwekkend is het echter zeker. Verberg tekst

Luid en duidelijk klonk het protest, ook in Nederland, deze zomer: Black lives matter. Een kreet als een opgestoken vuist. Een dwingende roep om aandacht, want de verhalen die schuilgaan achter die woorden, worden nog altijd te weinig gehoord.

Hoe complex die verhalen zijn, laat de Zuid-Afrikaanse schrijver en theatermaker Koleka Putuma zien. Haar poëziedebuut, Collective Amnesia, veroorzaakte in 2017 zoveel als een storm in haar land. Er kwam herdruk op herdruk en onlangs verscheen bij het Vlaamse PoëzieCentrum een Nederlandse vertaling: Collectief geheugenverlies. Die bundel blies ook mij omver.

Putuma werd geboren in 1993. Herinneringen aan de tijd van de apartheid heeft ze niet, maar het verleden werkt door in de samenleving en in haar persoonlijk leven. Daarvan doet ze scherp verslag en dat levert een bundel op waarin tegenstellingen een hoofdrol spelen: zwart en wit, traditie en moderne tijd, zwijgen en praten, man en vrouw, homo en hetero, begrippen die staan voor zoveel meer dan iets als een oppervlakkig ogende voorkeur van nieuw boven tweedehands. Want, zo toont Putuma in een gedicht dat begint als jeugdherinnering, op de eerste schooldag na de vakantie moest alles weliswaar nieuw zijn, van sneakers tot potloden, maar: 'Nieuw was synoniem voor rijkdom ook als het niet waar was'. Schooluniformen op de groei, schoenen waarvoor leningen aangegaan moesten worden, het staat voor de 'tweedehands' plek van veel zwarten in de samenleving: 'Het systeem houdt ons in barakken, vechtend met het van dag-tot-dag syndroom'.

Putuma's werk is een aanklacht tegen de oude kolonisator, die ze een spiegel in het gezicht duwt als ze schrijft over Oudjaarsavond aan het strand (een beladen plek waar zwarten tijdens de apartheid niet mochten komen). Maar het gaat ook over afstand doen van tradities, het doorbreken van patronen. Haar taal maakt een krachtige vuist voor de vrouw, voor de lesbische vrouw die in haar land haar leven niet zeker is.

Dit is een belangrijke bundel, die de wereld achter het protestbord toont. Black Queer Lives Matter. En natuurlijk zijn die levens - voor wie luistert - niet alleen ellende. Dat wil Putuma evengoed gezegd hebben. 'Ik schrijf ook liefdesgedichten.'

Vert. Ludo Abicht. PoëzieCentrum; 110 blz., € 20,00.

Janita Monna schrijft wekelijks over poëzie.

Zwarte blijdschap

We kregen slaag voor elkaars zonden,

slaag in lettergrepen en met het woord van God.

Vóór het donker betekende op tijd thuis.

De matras van mijn oma

kende de ochtendadem

van elk van mijn

broers en zussen,

neven en nichten

en de kinderen van de buur

bij naam.

Eén enkele matras op de vloer was genoeg voor ons allen.

Boterhammen werden gesmeerd met iRama

en opgerold als worsten;

we aten ze met zwarte rooibos, we vroegen geen kaas.

We waren voldaan.

Mijn neven, nichten en ik zaten rond een grote kom umngqusho,

ieder met zijn eigen lepel.

Suikerwater rondde de maaltijd af.

We waren thuis en heel.

Maar

is het niet grappig?

Dat, wanneer ze ons over onze zwarte kindertijd vragen,

onze pijn het enige is wat hen interesseert,

alsof de blije momenten toevallig waren.

Ik schrijf ook liefdesgedichten,

maar

jullie willen alleen maar mijn in protest opengesperde mond zien,

alsof mijn mond een wonde was

met etter en gangreen

als plezier.

Verberg tekst